نظریه سه جهان پوپر

پوپر در فلسفه ذهن، تعامل گرا (interactionist) و تکثر انگار (pluralist) است. در نظام انتولوژیک او سه نوع واقعیت (reality) هستند. سه واقعیت متعامل، سه جهان متعاملند که به ترتیب جهان ۱ (World 1)، جهان ۲ (World 2)، و جهان۳ (World 3) خوانده می شوند. در واقع، پوپر جهان را به سه مقوله تقسیم می کند:

• جهان ۱: جهان اشیاء و رخدادهای فیزیکی است که موجودیت های زیست شناختی را شامل می شود.
• جهان ۲: جهان اشیاء و رخدادهای ذهنی یا روانی است.
• جهان ۳: دانش یا علم عینی.

نظریه تعامل میان جهان ۱ و جهان ۲، نظریه بدیل دوگانه انگاری دکارتی (Cartesian dualism) است که مبتنی بر آن، جهان از دو جوهر اصلی تشکیل یافته است: جوهر اندیشنده (Res Cogitans) و جوهر ممتد (Res Extensa). جهان شناسی پوپری این ذات گرایی (essentialism) را رد می کند، اما دیدگاه عقل سلیم را حفظ می کند که وضعیت های فیزیکی و ذهنی (روانی) وجود دارند و آنها در تعامل با همند.
جهان ۳ پوپر، شامل محصولات و فرآورده های فکر (ذهن) است. این جهان اشیای انتزاعی چون نظریه های علمی،داستان ها، اسطوره ها، ابزارها، نهادهای اجتماعی، و آثار هنری را شامل می شود.
تعامل جهان ۲ و جهان ۳ بر این نظریه مبتنی است که جهان ۳ تاحدودی خودمختار (autonomous) است. برای مثال، تحول نظریه های علمی در جهان ۳ به پیامدهای ناخواسته ای (unintended consequences) منتهی می شود که در آن مشکلات و تناقضات از سوی جهان ۲ کشف می گردد. مثال دیگر فرآیند یادگیری است که موجب می شود جهان ۳ به جهان ۲ تغییر یابد.
شاهکارهای مهندسی و هنری نیز جزء امور و اشیای جهان ۳ هستند. اشیای جهان ۳ هرچند در جهان ۱ موجودند بواسطه جهان ۳ ، معنایی فراتر را تجسم و تبلور می بخشند. برای مثال، ارزش ذاتی هملت (Hamlet) به مثابه یک شی جهان ۳ تجسد های بسیاری در جهان ۱، یعنی جهان فیزیکی دارد. این ایده چیزی همسو با یک فرا-شی (a meta-object) یا شکلی از بودن (a form of a being) است.
آثاری که پوپر در آنها نظریه سه جهان را مطرح کرده است عبارتند از:

• دانش عینی: یک رویکرد تکاملی، ۱۹۷۲. این اثر را مرحوم احمد آرام به فارسی با عنوان شناخت عینی ترجمه کرده است.

• خویشتن و مغز وابسته به آن، (با همکاری سر جان اکلز، برنده جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی)، ۱۹۷۷.

• جهان باز: برهانی در دفاع از عدم قطعیت، ۱۹۸۲. این اثر نیز ازسوی احمد آرام به فارسی ترجمه شده است.

• دانش و مسأله ذهن و بدن، ۱۹۹۴. فصل نخست این کتاب را من ترجمه کرده ام که در مجله علامه دانشگاه تبریز چاپ شده است.

پیوست دو مقاله پوپر که هر دو سخنرانی اند، ارائه می شود: مقاله اول همانطور که اشاره شد فصل نخست کتاب «دانش و مسأله ذهن و بدن» با عنوان «دانش ذهنی و دانش عینی» است.
مقاله دوم با عنوان «سه جهان» که سخنرانی پرفسور پوپر در ۷ آوریل سال ۱۹۷۸ در دانشگاه میشیگان است.

دکتر بخشی پور